Ekoprojektowanie opakowań kosmetyków - recyklowalność to za mało

21.06.2021

W branży kosmetycznej nie tylko pandemia wywróciła utarte od lat sposoby funkcjonowania firm. Ogłoszona na początku 2020 roku polityka Zielonego Ładu – jedna z największych unijnych strategii dot. środowiska dziś wysuwa się w tej kwestii na prowadzenie.

Zgodnie z nią już nie tylko opakowania z tworzyw sztucznych, ale wszystkie opakowania, składniki kosmetyków, produkty gotowe i metody ich wytwarzania będą musiały przejść transformację w kierunku bardziej przyjaznych środowisku. Branża zaczyna jednak od nauki ekoprojektowania, bo różnorodność kategorii produktów kosmetycznych sprawia, że mamy w tym segmencie wiele do zrobienia. Ekspertki Polskiego Związku Przemysłu Kosmetycznego podpowiadają od czego zacząć wdrażanie trendów w firmie.

Ekoprojektowanie wymusza współpracę na każdym szczeblu

Ponieważ największy wpływ na środowisko mają opakowania jednostkowe, które trafiają do konsumenta to od ich zmiany musimy zacząć wdrażanie w branży kosmetycznej polityki Zielonego Ładu.

Ekoprojektowanie to sposób projektowania, który minimalizuje negatywny wpływ na środowisko. Powinno ono zmierzać do tego, aby zapewnić odzysk materiałowy opakowań jednostkowych po kosmetykach. Dobrze zaprojektowane opakowanie powinno dać się wykorzystać ponownie w obiegu zamkniętym lub przerobić na inny produkt.

Co ważne wszelkie działania związane z ekoprojektowaniem muszą uwzględniać lokalne systemy selektywnej zbiórki i recyklingu odpadów. Dlatego należy działać we współpracy z różnymi uczestnikami łańcucha dostaw. Dobrym partnerem może być np. lokalna organizacja odzysku, z którą firma podpisała umowę na realizację obowiązków czy recyklerzy.

Nawet małe zmiany przynoszą wielkie rezultaty

Działania związane z ekoprojektowaniem opakowań powinny być kompleksowe - od pozyskiwania właściwych surowców, na gotowym zrównoważonym opakowaniu kończąc. Jednak warto zacząć od pojedynczych rozwiązań i z czasem wdrażać kolejne. Od czego więc zacząć?

Możliwe działania związane z ekoprojektowaniem jakie może podjąć producent opakowań:
Przegląd opakowań, stosowanych materiałów, rozwiązań konstrukcyjnych
Minimalizacja opakowań
Rezygnacja z opakowań wielomateriałowych
Przegląd możliwości recyklingu opakowań z tworzyw na danym rynku
Wybór tworzyw i opakowań nadających się do recyklingu
Użycie recyklatów
Wybór tworzyw alternatywnych
Wykorzystanie opakowań wielokrotnego użytku

Zacznijmy od przeglądu opakowań, materiałów, które firma stosuje. Już na tym etapie można wprowadzić proste zmiany np. eliminację zbędnego opakowania czy redukcję jego wagi. Wyzwaniem będzie oczywiście opracowanie nowych modeli o porównywalnych właściwościach użytkowych oraz akceptowanych przez konsumentów. Musimy jednak pamiętać, że coraz więcej osób szuka innowacyjnych i zrównoważonych produktów, które dbają o środowisko.

Kolejnym krokiem może być rezygnacja z opakowań wielomateriałowych. Zwiększamy wówczas poziom recyklingu odpadów opakowaniach z tworzyw sztucznych i przczyniamy się do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych. Wprowadzając do firmy opakowania, które będą zaprojektowane pod kątem eko można wybierać te, które wykonane są tworzyw sztucznych, które mogą być recyklowane lub już mają dodatki recyklatów.

Warto również zastanowić się nad możliwością zamiany materiału, jakim jest tworzywo sztuczne na inne np. szkło, metal itp. Taka zmiana nie zawsze jest łatwa, a w przypadku niektórych produktów wręcz niemożliwa, gdyż musimy pamiętać o podstawowej funkcji opakowania jaką jest ochrona przed czynnikami zewnętrznymi, zapewnienie stabilności i bezpieczeństwa produktu.

Kolejnym trendem jest coraz częstsze wprowadzanie opakowań wielokrotnego użycia. Firmy proponują konsumentom wymienne wkłady do słoiczków po kremie lub stacje refill do uzupełniania produktów. Rozwiązanie to spotyka się z pozytywnym odbiorem konsumentów, wpływa na generowanie mniejszej ilości odpadów opakowaniowych oraz pozwala zmniejszyć stopień zanieczyszczenia środowiska. Jednak wiąże się z wyzwaniem, jakim jest zachowanie bezpieczeństwa produktu, szczególnie mikrobiologicznego.

Inną, nie zawsze oczywistą kwestią jest ułatwienie opróżnienia opakowania. Zastanówmy się, jak zaprojektować go w taki sposób, aby po zużyciu zostało w nim jak najmniej resztek produktu. Ułatwi to pracę sortowników optycznych i mycie matriału przed poddaniem go procesowi recyklingi.

Kolejnym krokiem może być wybór odpowiednich kompatybilnych materiałów opakowania oraz elementów (etykiety, zamknięcia itp.) z punktu widzenia recyklingu. Jeśli do produkcji opakowania wykorzystywane są różne materiały, pod uwagę należy brać ich zgodność pod kątem tego, jaki jest ich stopień odzysku. Polimery mają inne właściwości fizyczne i chemiczne (temperaturę topnienia, lepkość graniczną itp.), które należy brać pod uwagę przy wykorzystywaniu różnych materiałów w jednym opakowaniu.

Niedoceniana jest również sama etykieta, która nie powinna zajmować więcej niż 2/3 opakowania, a użyty do jej montażu klej powinien być rozpuszczalny w wodzie o temperaturze 850C. Kleje nierozpuszczalne mogą powodować dodatkowe zanieczyszczenia materiału w recyklingu.

Kolejną praktyczną wskazówką jest zastosowanie bezbarwnych opakowań PET, PP lub HDPE. Opakowania, które są czarne lub mają inne bardzo ciemne kolory oparte o barwnik „carbon black” pochłaniają wiązki podczerwieni, które wykorzystywane są w przez sortery optyczne i stają się dla nich „niewidzialne”. Dodatkowo, jakość końcowego materiału pochodzącego z recyklingu pewnych polimerów jest czuła na kolor, jako że zmniejsza on zakres zastosowań, do których można wykorzystać takie materiały.

Zmieniając podejście do opakowań w firmie mamy przed sobą szereg ograniczeń. Głównym z nich jest zapewnienie podobnych właściwości funkcjonalnych i użytkowych opakowania. Istotne jest również opracowanie takich rozwiązań, które będą na tym samym poziomie bezpieczeństwa użytkowania produktów. Nie bez znaczenia są preferencje konsumentów. Jeśli rozwiązanie będzie niepraktyczne ze względów użytkowych (np. żel pod prysznic w szklanej butelce) czy cena końcowego produktu będzie znacząco wyższa, innowacja może zostać przez nich odrzucona.

Gdzie szukać wskazówek?

Koniecznie trzeba poznać najważniejsze normy zharmonizowane. Ich znaczenie w Polsce jest co prawda w ciąż niewielkie, ponieważ nikt nie egzekwuje wymagań dot. recyklowalności. W niedalekiej przyszłości będzie się to jednak zmieniało. Przewidujemy, że po planowanej na koniec 2021 rewizji dyrektywy PPWD status tych norm będzie zbliżony, jak normy PN EN ISO 22716 dotyczącej kosmetycznego GMP, która jest normą zharmonizowaną z rozporządzeniem 1223/2009/WE.

Dziś pakiet norm zharmonizowanych z dyrektywą PPWD obejmuje następujące dokumenty:

PN-EN 13427:2007 – Wymagania w stosowaniu europejskich standardów w obszarze opakowań i odpadów opakowaniowych
PN-EN 13428:2007 – Wymagania specyficzne dla produkcji i składu opakowań – Prewencja poprzez redukcję „u źródła”
PN-EN 13429:2007 – Opakowania – powtórne użycie
PN-EN 13430:2007 – Wymagania dla opakowań przydatnych do odzysku poprzez recykling materiałowy
PN-EN 13431:2007 – Wymagania dla odzysku opakowań z wykorzystaniem energii, z uwzględnieniem wartości kalorycznej
PN-EN 13432:2002 – Wymagania dla odzysku opakowań poprzez kompostowanie i biodegradację – Program badań i kryteriów ostatecznej oceny zgodności opakowań

Pionierem na rynku europejskim i światowym, jeśli chodzi o edukację w zakresie zrównoważonej gospodarki tworzywami sztucznymi jest Ellen MacArthur Foundation. Orgaznizacja ta opracowała szereg przydatnych materiałów, które prezentują podejście horyzontalne, a nie tylko branżowe i mogą być źródłem inspiracji e dla zrównoważonych opakowań kosmetyków:

przewodnik nt. ponownego użycia opakowań[1] oraz
przewodnik nt. innowacyjnego projektowania opakowań[2]: Upstream Innovation: a guide to packaging solutions.

- Warto zwrócić uwagę na tę ostatnią pozycję, która inspiruje do szukania rozwiązań „out of the box”. Wciąż jeszcze w branży myśląc o zrównoważonych opakowaniach myślimy głównie w kategoriach recyklowalność – recyklaty. Jednak biorąc pod uwagę hierarchię postępowania z odpadami – która już obecnie jest zapisana w regulacjach opakowaniowych, a po rewizji dyrektywy PPWD będzie również znacząco bardziej egzekwowana – zapobieganie powstawaniu odpadów poprzez, zmniejszanie opakowania, minimalizację materiału, czy też ponowne użycie – mogą być rozwiązaniami bardziej korzystnymi dla środowiska - dodaje dr inż. Ewa Starzyk.

Ekoprojektowanie to proces złożony, w który zaangażowanych musi być wiele szczebli organizacji. Ważne, aby zarówno specjaliści od marketingu, PR i CSR, projektanci produktów i opakowań, menadżerowie produktów, czy inżynierowie i technolodzy opakowań rozumieli jego specyfikę, a przede wszystkim potrzebę transformacji w tym kierunku.

- Wychodząc z tego założenia przygotowaliśmy w Polskim Związku przemysłu Kosmetycznego cykl kreatywnych warsztatów dot. ekoprojektowania opakowań zgodnych z metodologią Upstream Innovation, fundacji Ellen MacArthur. Nazwaliśmy je sparingiem, bo to świetna okazja do wspólnego zmierzenia się z wyzwaniami i sprawdzenia pomysłów, nad którymi pracują poszczególne firmy. W serii 3 kreatywnych spotkań nowatorsko opracujemy zagadnie ecodesignu. Odejdziemy od skupiania się jedynie na recyklowalności na rzecz zasady 3R – reduce, reuse, recycle. Unijne prawo, w tym dyrektywa odpadowa i rewidowana wkrótce dyrektywa PPWD wskazują nam jednoznacznie, że najlepsze opakowania to te, których nie ma - podkreśla dr inż. Ewa Starzyk.
➡️➡️➡️LINK DO REJESTRACJI: https://ekoprojektowanie2021.konfeo.com/pl/groups

Szybko rośnie liczba dostępnych publikacji i przewodników technicznych, także branżowych. Korzystając z dokumentów europejskich lub międzynarodowych należy wziąć pod uwagę, że recyklowalność oceniana jest zawsze w odniesieniu do danego rynku krajowego, a więc wytyczne w zakresie recyklowalności (a tym samym ekoprojektowania) mogą się znacząco różnić. Najbardziej warte polecenia są przewodniki branżowe – opracowane z myślą o zastosowaniu dla produktów kosmetycznych.

Wiele praktycznych aspektów dotyczących ekoprojektowania prezentuje także przewodnik techniczny, który Polski Związek Przemysłu Kosmetycznego, który powstał we współpracy z siostrzaną, hiszpańską organizacją STANPA. W materiale na praktycznych przykładach pokazano, jak zacząć przygodę z ekoprojektowaniem i w prosty sposób zwiększyć „recyklowalność” opakowania kosmetyku. Podkreślono też, jak ważne jest to, aby opakowania były „widoczne” dla systemów sortujących odpady i stawały się lepszej jakości surowcem wtórnym w procesie recyklingu.

- Jego zawartość została skonsultowana z organizacją odzysku opakowań REKOPOL, mamy więc pewność, że zawartość odpowiada systemowi gospodarowania odpadami w Polsce. Uzyskaliśmy również potwierdzenie od jednego z czołowych recyklerów HDPE i PP działających na rynku polskim (firmy AKPOL) że przygotowanie opakowań zgodnie z przewodnikiem STANPA znacząco ułatwia późniejszy recykling, a tym samym – pracę sorterów i recyklerów - podkreśla dr inż. Ewa Starzyk.

Dwa przydatne przewodniki branżowe opracowała także Cosmetics Europe:

Cosmetic Products that are Refillable at Points of Sale: Guidance Document (kwiecień 2021),
Circularity of cosmetic products plastic packaging (kwiecień 2020).

A w 2020 brytyjska organizacja kosmetyczna – CTPA opracowała przewodnik Recycled Content Guidance[3]. Udostępnia również szereg przydatnych informacji o projektowaniu zrównoważonych opakowań.[4] Wśród tych dostępnych na rynku polskim, warto zwrócić uwagę również na dwa materiały, opracowane przez PARP, Deloitte i Ministerstwo Rozwoju oraz Krajową Izbę Gospodarczą:

Ekoprojektowanie opakowań - poradnik przedsiębiorcy[5]
Środowiskowe aspekty projektowania opakowań, sierpień 2020[6],

Podstawowe zagadnienia związane z ekoprojektowaniem opakowań zainteresowani znajdą także w publikacjach Polskiej Izby Opakowań (Transformacja Przemysłu Opakowań w Kierunku Gospodarki o Obiegu Zamkniętym, 2018) oraz PWN/COBRO (Hanna Żakowska. Opakowania a Środowisko. Wymagania, standardy, projektowanie, znakowanie, 2017).

Eksperci chętni do poszerzenia wiedzy u zrównoważonych opakowaniach zgodnie z hierarchią postępowania z odpadami, mogą także skorzystać z bezpłatnego (jest możliwość wykupienia płatnego certyfikatu ukończenia) kursu Sustainable Packaging in a Circular Economy[7]. Kurs prowadzony jest przez Uniwersytet w Delft.

W zakresie recyklowalności, na której skupialiśmy się w branży od ogłoszenia Strategii Plastikowej, można również rozważyć skorzystanie z narzędzi oceny recyklowalności dostępnych online – oczywiście z uwzględnieniem, że mogą one nie być adekwatne dla danego rynku krajowego. Nie powinny być one stosowane wprost na rynku polskim, ale mogą stanowić wartościowe wskazówki w procesie ekoprojektowania opakowań.

Powszechnie stosowanym w Europie przewodnikiem do oceny recyklowalności opakowań jest Recyclass online tool[8] opracowany przez szereg europejskich organizacji recyklingu i tworzyw sztucznych, między innymi European Association of Plastics Recycling and Recovery Organisations. RecyClass posiada także przewodnik techniczny Design for Recycling Guidelines dla różnych grup opakowań z tworzyw sztucznych[9] oraz przewodnik dotyczący certyfikacji zawartości recyklatów Recycled Content Audit Scheme[10].

Dostępne są również narzędzia opracowane przez krajowe organizacje recyklingu w Niemczech i Francji – opracowane w oparciu o krajowe wymagania dotyczące recyklowalności.

Niemcy: Minimum standard for determining the recyclability of packaging subject to system participation pursuant to section 21 (3) VerpackG (Verpackungsgesetz – Packaging Act)[11]
Francja. Przewodniki CITEO (TREE)[12] oraz COTREP[13]. Na stronach COTREP dostępne są także protokoły oceny sortowalności opakowań (np. czarnych), a także wyniki oceny poszczególnych opakowań[14].

W Polsce nie jest na razie dostępne narzędzie do samodzielnej oceny recyklowalności. COBRO – Centrum Badawczo Rozwojowe Opakowań oferuje badania LCA - Oceny Cyklu Życia (LCA) opakowań, ich elementów, a także procesów produkcji, dystrybucji, odzysku, w tym recyklingu i unieszkodliwiania oraz ocena wpływów środowiskowych związanych z udziałem surowca z recyklingu[15].

Dostępność firm doradczych, wyspecjalizowanych w ekoprojektowaniu opakowań jest w Polsce wciąż ograniczona. Szczególnie, jeśli chodzi o podejście sektorowe – opakowania produktów kosmetycznych. Producenci opakowań systematycznie rozwijają swoją ofertę doradztwa w zakresie zrównoważonych opakowań. Jednak szczegółowe zalecenia i rekomendacje będą bardzo mocno zależne od projektowanych obecnie w Polsce i UE regulacji opakowaniowych. Co więcej, będą one dość dynamicznie zmieniać się w najbliższych latach, możliwe, że nawet do 2030 roku, gdy wejdzie w życie Strategia Plastikowa.

Kto może nas zainspirować?

Najszybciej - konkurencja. Różne działania polskich i zagranicznych firm mogą być inspiracją dla przedsiębiorców, którzy dopiero zaczynają przygodę z ekoprojektowaniem. Warto zwrócić uwagę na aspekt biznesowy – widzimy dziś wiele przykładów, gdzie zmiana w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym przynosi nie tylko korzyści dla środowiska naturalnego, lecz może również tworzyć rentowne modele biznesowe.

- W Polskim Związku Przemysłu Kosmetycznego zebraliśmy od firm repezentujących branżę kosmetyczną oraz opakowaniową przykłady rozwiązań z polskiego podwórka. Księga Dobrych Praktyk znajduje się na stronie kosmetyczni.pl i jest dostępna dla wszystkich. Opisaliśmy dobre praktyki zarówno dużych korporacji, jak i przedsiębiorstw średnich, małych i mikro. Zaprezentowaliśmy innowacyjne rozwiązania z zakresu opakowań, które ukazują jak szerokie może być spektrum możliwości dla zrównoważonych opakowań – podkreśla Magdalena Turowska.

Księga Dobrych Praktyk: https://kosmetyczni.pl/pl/ksiega-dobrych-praktyk-sektora-kosmetycznego.html

Inspiracji warto również szukać poprzez różnego rodzaju partnerstwa i inicjatywy, które pozwalają na wymianę wiedzy i doświadczeń, często niedostępnych w inny sposób dla danego uczestnika rynku. Na, które warto zwrócić uwagę?

Polski Pakt Plastikowy łączy organizacje i firmy związane z łańcuchem wartości tworzyw sztucznych. Pakt jest częścią globalnej sieci koordynowanej przez Fundację Ellen McArthur. Wszystkie inicjatywy, które tworzą sieć Plastic Pact łączy wizja nowej gospodarki, w której tworzywa sztuczne pozostają w obiegu zamkniętym. Polski Pakt Plastikowy opracował Mapę Drogową z propozycjami rozwiązań w kierunku przejścia na bardziej zrównoważone wykorzystanie tworzyw sztucznych w Polsce. Mapa wyznacza 6 wspólnych dla polskiego rynku celów i wskazuje najważniejsze kierunki działania. Kosmetyczni.pl są członkiem wspierającym Paktu od września 2020.
Koalicja na Rzecz Recyklingu Tworzyw Sztucznych powstała z inicjatywy Klastra Gospodarki Odpadowej i Recyklingu, skupia przedstawicieli łańcucha wartości branży tworzyw sztucznych. Celem partnerstwa jest wypracowanie propozycji rozwiązań, które mają prowadzić do zwiększenia recyklingu tworzyw sztucznych w Polsce m.in. stworzenie rynku recyklatów w Polsce, rozwój infrastruktury recyklingu, skuteczność i spójność prawodawstwa krajowego i europejskiego. Kosmetyczni.pl współpracują z Koalicją od marca 2021.
Circular Plastic Alliance zrzesza podmioty działające w sektorze tworzyw sztucznych. Celem inicjatywy jest promowanie dobrowolnych działań i zobowiązań w zakresie pozyskiwania tworzyw z recyklingu. Głównym punktem deklaracji stowarzyszenia jest zapewnienie, że do 2025 roku co najmniej 10 mln ton tworzyw sztucznych zostanie wykorzystane do produkcji nowych wyrobów.

Więcej o partnerstwach i inicjatywach do których mogą przyłączyć się przedsiębiorstwa można znaleźć w Raporcie Polskiego Związku Przemysłu Kosmetycznego - Strategia Plastikowa i Kosmetyki. Zapraszamy też na Kosmopedia.org (sekcja środowiskowa): https://www.kosmopedia.org/srodowisko/, gdzie stworzyliśmy specjalną sekcję poświęconą działaniom prośrodowiskowym w branży kosmetycznej.